Jüpiter Tapınağı İnceleme

Vitruvius’un De Architectura(Mimarlık Üzerine On Kitap) kitabında mimarlığın vazgeçilmez üç ana kuralından bahsetmiştir.Bu üç kural şöyledir;Utulitas(sağlamlık),Firmitas(işlevsellik) ve Venustas(estetik). Bu üç kuralın bir de altı adet alt başlığı(düzenleme,tasarım,ahenk,simetri,uygunluk,ekonomi) bulunmaktadır.Ben de Jüpiter Tapınağını bu üç ana başlık ve altı adet alt başlığa göre incelemekteyim.

Milattan sonra yetmiş yılında inşa edilen Jüpiter Tapınağı Baalbek şehri Capitol Hill’de bulunmakadır. Roma’nın en büyük tapınağı olarak bilinen Jüpiter Tapınağı’nın ölçüleri hala tartışılıp net bir ölçü söylenemese de yaklaşık ölçüleri 50metreye 60 metre olarak hesaplanmıştır. Günümüze sadece altı adet sütunun ulaşması ve ölçülerin tam olarak belirlenememesi sebebi ile tahmini ölçülerle bir plan hazırlanmıştır.

Tapınakların Sınıflandırılması

Tahmini plana baktığımızda dipteral düzende bir plan ile karşılaşırız ancak bu plan dipteral düzeni tam olarak karşılamamaktadır.Bunun sebebi ise dipteral planda iki sıra sütun tapınağın dört cephesini de çevrelemektedir ancak Jüpiter Tapınağı planında bu iki sıra sütun tapınağın sadece üç cephesini çevrelemektedir.

Sutün Aralıkları ve Oranları

Sütun aralıklarını incelediğimizde iki sütün arasına üç adet sütun sığabilecek kadar boşluk vardır. Bu açıdan bir sınıflandırma yapacak olursak tapınak diastilos olacaktır. Bu düzen baştabanların aralıklarının fazla açık olması nedeni ile kırılma tehlikesi oluşturmaktadır. Diastilosta sütun yüksekliği, sütun kalınlığının 8,5 katı olmalıdır. Jüpiter tapınağındaki sütunların yüksekliği yaklaşık 21 metre olarak hesaplanmıştır. Bu sebeple sütun kalınlıkları da bu ölçünün 8,5 parçaya bölünmesi ile yaklaşık olarak 2,4metre olarak bulunmaktadır.

Tapınakların Temelleri

Yapının ayakta kalabilmesi için sağlam temellerle inşa edilmesi gerekmektedir. Vitruvius’a göre yerin altına sütün kalınlığının iki katı kadar temel inmelidir. Bu sayede yerin altında kalan temel yerin üstünde bulunan yapıyı taşıyabilmektedir. Jüpiter Tapınağı için bir çıkarım yapacak olursak sütun çapını yukarıda yaklaşık olarak 2,4 metre olarak hesaplamıştık böylece yerin altında bulunan temelin derinliği de 4,8metre olmalıdır.

Vitruvius’a göre ön cephedeki basamaklar her zaman tek sayı olarak tasarlanmalıdır. Bunun sebebi ise ilk basamağı çıkarken kullandığımız sağ ayak tapınağın girişine de ilk olarak ulaşacaktır.

Sütunlar

Sütunlar dor düzenindedir. Bu düzende kaide bulunmaz. Sütun doğrudan zemine oturmaktadır. Abakasun uzunluğu ise sütun çapı artı sütun çapının on sekizde biri olmaklıdır. Jüpiter Tapınağında bu uzunluk yaklaşık olarak 2,53 olarak hesaplanır.Bu ölçünün yarısıda bize başlığın yüksekliğini (1,26) vermektedir.Baş tabanın yüksekliği ise Vitruvius kitabına göre sütun yükseklğinin sekize bölünmesi ile 2.62 metre olarak bulunur.Baştabanın üzerindeki friz, baştabanı yüksekliğinin dörtte biri oranında daha yüksek olmalıdır. Yani bu ölçüyü de 3,27 metre olarak hesaplarız. Sütunlarda yirmi adet yiv bulunmalıdır.

Tapınakların Yönleri

Tapınağın ve selladaki heykelin batı tarafına bakması gerektiği düşünülmektedir. Bu durum adak ve kurbanlarla sunağa yaklaşanların heykelin önünde dururken doğu yönünde olmalarını sağlar. Böylece tanrıların heykelleri doğudan geliyormuş ve onları izliyormuş gibi görünmesini sağlamaktadır.

Jüpiter Tapınağı üç adet sellası bulunması sebebi ile toskano tipli tapınak olarak adlandırılır.Vitruvius’a göre toskano tipli tapınakların oranları aşağıdaki gibi olmalıdır.

Jüpiter Tapınağı’nın Vitruvius’a Göre Oranları

Bu tapınak etrüks bir tapınaktır. Vitruvius’a göre etrüks tapınaklar büyük bir podyum üzerine oturur.

Vitruvius’a göre Toskano Tipi Tapınakların Özellikleri;

-Önü merdivenlidir.

-Yüksek bir podyum üzerindedir

-Önde iki sıra (dörder sütunlu) yanları açık bir ön galeri vardır (pars antica).

-Öndeki sütunlu kısım ile aynı derinlikte üç bölümlü arka mekana sahiptir (pars postica).

-Ortadaki sella üç bölümden oluşur.

-Üç bölümlü sella üç tanrıya adanmıştır.

-Selladaki orta kısım yanlardan daha geniştir.

-Temel, podyum ve ön merdiven taştandır.

-Duvarlar kerpiç ve tuğladandır.

-Sütunlar arası mesafesi geniştir.

Etrüsk Tapınaklarında Alınlık ve Çatı Süslemeleri:

-Hellenistik Çağ’da tympanon (alınlık duvarı) ortaya çıkana dek üçgen alınlık içerisi boştur.

-Sadece mahya kirişi ön ve arka ucuna çivilenmiş kabartmalı ve boyalı terrakotta levhalar (columen antepagmenta) yer alırdı.

Jüpiter Tapınağına ait günümüze sadece altı adet sütun kaldığı için bu özelliklerin tam olarak karşılanıp karşılanmadığını maalesef bilememekteyiz. Jüpiter Tapınağı ile ilgili hala araştırmalar sürmektedir.